Akarsu ve Göller
Ulaş ilçesi’nin en önemli akarsuyu Tecer Irmağıdır. Suyunda Alabalık, Sazan gibi tatlı su balıkları yetişmektedir. Tecer ırmağı, Tecer Dağı’nın güneydoğu eteklerinden doğar ve kuzeye doğru akar. Bostankaya yakınlarında Yapalı deresini de aldıktan sonra, demiryolu hattını takip ederek, il sınırları içerisine girer ve Taşlıdere Boğazından geçerek Kızılırmak’a dökülür. Ulaş ilçesinin içinden geçerek ilçeyi ikiye bölen ve güneyden kuzeye doğru akmakta olan Tecer Irmağı, Kızılırmak’ın önemli bir kolunu oluşturur.
Beş Gözler, adındaki içme suyu Tecer Dağından çıkmaktadır. Bu suyun debisi 180-200 metreküptür. Bu su, başta ilçe merkezi olmak üzere Ulaş ilçesine bağlı 18 köyün ayrıca Sivas Demir Çelik Fabrikasının içme ve hammadde soğutma işleminde kullanılmaktadır. Kaynağının Tecer dağı eteklerinde olması nedeniyle “Tecer Irmağı” adı verilmektedir. Tecer ırmağı suyu kaliteli bir su olup, sertliği 23-45 Fransız sertliğinde ve sulama açısından yılın tüm aylarında kullanılabilir özelliktedir. Tecer SO4 iyonu nedeniyle yılın Ağustos-Aralık ayları aralığında IV. Grup su kalitesi sınıfında yer alır. Ulaş ilçesi içme suyu konusunda ilçe nüfusunun ihtiyacını karşılayacak kapasiteye sahiptir.
Tecer Dağı Göllü yaylasında kaynak suyu bulunmaktadır. Tecer Dağının Kayapınar köyünde çıkan içme suyu, Tecer Dağının kuzey batı kesiminde yer alan Tatlıcak suları bölgede tanınan kaliteli içme sularıdır.
Tecer Dağının kuzeyinde 3 dönümlük büyüklükte suyu tuzlu olan Kellah Göleti bulunmaktır. Tecer Dağında ayrıca Alabalık üretimi yapılmaktadır. İlçede Baharözü ve Karacalar Göletileri de önemli sulama göletleridir. Ulaş ilçesinin Kertmekaracaören Köyü ile Karagöl Köyü arasında Aygır gölü bulunmaktadır. Bu gölün derinliği yaklaşık 60 metre, genişliği 500 metre karedir. Bu göl sönmüş volkanlardan oluşmuştur. Aygır gölünün doğusunda derinliği 10, genişliği 150 m kare büyklüğünde Kamışlı Gölü bulunmaktadır. Şenyurt Köyü ile İtkıran Köyü/Yeşildiyar arasında derinliği 20, uzunluğu 100 metre kadar olan Tepe Göl yer alır.
Hayvancılık
01/03/1950 tarihinde faaliyete geçmiş olan Ulaş Devlet Üretme Çiftliği, kendi ürettiği mahsül ve canlı hayvanları hem ilçe hem de il genelinde pazarlamasını yaparak ilçeye ekonomik katkı sağlamaktadır.
Ulaş ilçesi’nin Coğrafi yapısı iklimsel şartları ve bitki örtüsü itibariyle hayvancılığa elverişli bir konumdadır. Çünkü ilçemizde yüksek platolar, bozkırların oluşturduğu uzun bir arazi yapısı ve mükemmel ot alanları mevcuttur. Yaylalarda bulunan ot türleri ise genelde kısa ve sert niteliklidir. Otlar kısa ve sert olduğundan biçimi de zor olmaktadır. Bu yüzdendir ki kır kesimlerinde biçim işi yapılmadığından çok geniş yaylım arazilerini oluşturmaktadır. Ulaş ilçesine bağlı köylerde arazi yapısı hayvan barınması ve yetiştirilmesi açısından çok verimli bir durumdadır. Çayır ve kısa mer’aların yaygınlığı hayvancılığı Ulaş ilçesinde temel uğraş haline getirmiştir.
Yöremizde her türlü hayvan yiyeceğine Alaf adı verilmektedir. Her türlü alaf otluk veya samanlık adı verilen yerlerde saklanmakta veya depo edilmektedir. Bu alafları genelde ise, yonca, goranga, fiy, ot, çayır otu, saman, kes (kurutulmuş ot) yedirilmektedir. Son yıllarda fenni yem verilmesi yaygınlaşmıştır.
İlçemiz TarEt Projesi uygulama kapsamında olup son yıllarda et sığırcılığı yönünde olumlu gelişmeler gözlenmektedir. İlerleyen yıllarda besiciliğin şehirdışına doğru yönelmesiyle bölgenin şehir merkezine yakın olması ile kara ve demiryollarına erişimi de gözönüne alındığında potansiyeli kullanmaya yönelik hareketlenmeler vardır.
Kangal köpeği yetiştiriciliği
Kangal köpeğinin de asıl yurdu Horasan illeridir. Horasandan gelen Türkmenler Anadolu’ya koyun sürüleriyle birlikte gelirken köpeklerini de beraberlerinde getirmişlerdir. Bölgede Kangal köpeği yetiştiriciliği Osmanlılar zamanında da devam ettirilmiş ve özel olarak yetiştirilmiştir. Kangal köpeğinin asıl memleketi Sivas’tır. Sivas’tan da Kangal ve Ulaş ilçeleridir.
Kangal köpeği, güçlü, güçlü olduğu kadar cesur ve oldukça da hızlı koşmaktadır. Sahibine bağlı ve koyun sürülerini kurda karşı korumaktan da pek mahir bir yeteneğe sahiptirler. Kangal köpeğinin diğer köpeklere göre her konuda çok hassas bir yapısı ve özelliği vardır. İlçede Tigem İşletmesi’ nde yetiştirme çiftliği bulunmaktadır.
Hayvancılıkla ilgili kelime ve deyimler
Davar: Koyun, keçi, teke (keçinin erkeğine verilen isimdir) vb. gibi hayvanlara verilen genel isimdir. Şişek: Bir yaşındaki kuzuya verilen isimdir. Dişi koyundur. Toklu: Bir yaşındaki erkek kuzuya verilen isimdir. Emlik: En son doğan küçük kuzuya verilen isimdir. Kuzuluk: Kuzuların konduğu yerin adıdır. Yatak: Koyunların dinlenmek için bırakıldıkları rüzgara açık yerin adıdır. Çebiş: Dişi keçiye verilen isimdir. Gidik: Keçinin kuzusuna verilen isimdir. Teke: Erkek keçinin ismidir. Dana: Bir yaşındaki buzağıya ve küçük inek yavrusuna verilen addır. Düveğ: İki yaşındaki danaya (dişisine) verilen isimdir. Yöremizde küçükbaş hayvanların gübresine Kemre ve tezek adı verilmektedir. Yöremizde tezek, yakacak olarak kullanılmaktadır.
Mimari ve Yerleşim
İlçemizde şu an mevcut evler genellikle bir, iki, bazıları da üç katlı, üzeri çamurla sıvalı, ahşap, karkas binalardır. Yapı taşı, kerpiç veya çeşitli malzemelerin kullanılmasıyla dolgu biçiminde yapılmıştır. Evler yapılırken aile mahremiyetine son derece özen gösterilmiştir. Evlerin dış kısımların da hemen hemen bir iki katlar ile avlular üç metre yüksekliğinde yapı veya moloz taşlarıyla ahşap hatıllı duvarlarla örülmüştür.
Eski Ulaş evlerine en güzel örneklerinden birisi Acıyurt Köyü’ nün Konak Mezrası’ nda bulunan Mehrali Bey’e ait olan konaktır. Mehrali Bey Konağı iki bölümden oluşan ve her iki bölümde yirmiden fazla oda bulunmaktadır. Bu odalardan özellikle de birinci kısmdaki iki odanın tavanlarındaki ahşap süslemeleri çok özeldir. Burada bulunan ahşap oymaları ve süslemeleri, klasik Osmanlı evlerindeki özelliklerini yansıtmaktadır. Sayın Valimiz Dr. Hasan CANPOLAT´ ın büyük emekleriyle restorasyonu yapılan konak ziyaretçilere açık bir şekilde hizmet vermektedir.
Bugün Ulaş ilçesinde eski mimarimizi anlatan Mehrali Bey’in konağı ile diğer köylerden birkaç tane buna benzer tavanı olan ve “mum sekili oda” olarak tanımlanan bazı binalar kalmıştır. Bu odalar, köylere yapılan çeşitli törenlerde köy halkının toplanması için yapılmıştır. Bu odaların yarısı oda tabanından yaklaşık yarım metre yüksekliğinde tahtalarla seki şeklinde yükseltilmiştir. Törenlerde kadınlar, seki tarafından otururlar. Bu odalarda ayrıca papuçluk, yüklük, odunluk, suluk (el yıkama yeri) bulunur. “Mum sekili odalar”, köylerde hali vakti yerinde olanlar tarafından yaptırılmıştır. Gümüşpınar köyündeki Tekke binası ve bu binada bulunan ahşap süslemeli tavanlı ve mum sekili odayı, Geven mezrasında bulunan Derbendoğullarına ait evdeki mum sekili oda ile Korubaşı köyündeki Gül Ağa’ya ait olan mum sekili odayı örnek olarak göstermek mümkündür.
Genelde günümüz evlerinde, kırsal kesimlerde kerpiç ve yapı taşı kullanılırken, özellikle de betonarme ilçe merkezinde yoğunlaşmaktadır. Evlerin tavan kısmı köylerde dam (toprak) ilçe merkezinde ise kırma çatı, saç, kiremit veya beton kullanılmaktadır. Eskiden kullanılmakta olan ve “dolma ev” adı verilen iki katlı: Birinci katı taştan, ikinci katı ise ağaçların arası taşla doldurularak sıvanması şeklinde yapılan evler artık yapılmamaktadır. Son yıllarda ise gerek köylerde ve gerekse ilçe merkezinde yapılan binalarda büyük oranda demir ve çimento kullanılmaktadır
İlçe merkezinde bodrum hariç üç kata kadar belediye yapı izni verebilmektedir. Yapılan evler, genellikle 1-1. 5 metre su basmanı çıkıldıktan sonra tek katlı olarak yapılmaktadır. Taban suyu nedeniyle Ulaş ilçesi evlerinin büyük çoğunluğunda bodrum katı yoktur.
Köylerde ise, evlerin tamamı taş ve kerpiçten yapılmıştır. Evler, çoğunlukla tekkatlıdır. Her evin yanında ahır, ağıl samanlık ve tandırlık gibi tarım ve hayvancılıkla uğraşımın gerektirdiği, ihtiyaçlara cevap verebilecek yapı tasarımları uygulanmıştır. Köy evlirinde iki katlı olanların birinci katı ahır, ağıl gibi olarak kullanılmaktadır. İkinci kat ise, genelde oturulmak için kullanılmaktadır.
Coğrafi Yapı
Ulaş ilçesi, Sivas il merkezine 37 kilometrelik mesafededir. Ulaş ilçesi, Sivas İli’ nin güneyinde, Tecer Dağı’ nın eteğinde, Sivas-Malatya Karayolu üzerindedir. Sivas il merkezine 37 kilometrelik mesafede bulunan Ulaş ilçesinin doğusunda Hafik ve Zara ilçeleri, güneyinde Altınyayla ilçesi, güneydoğusunda Kangal ilçesi, kuzey ve kuzeybatısında Sivas İli bulunmaktadır. Ulaş İlçesi, Malatya’ya 210, Kayseri’ye 180, Ankara’ya 480, İstanbul’a 967, İzmir’e 1102, Adana’ya, 369 kilometre uzaklıkta bulunmaktadır. Ulaş ilçesinin Kangal ilçesine uzaklığı 45, Gürün ilçesine 100, Altınyayla ilçesine 25, Şarkışla ilçesine 80 kilometre uzaklıktadır.
İlçenin Yüzölçümü 1169 km2 dir. Denizden ortalama yüksekliği 1320 metredir.
İç Anadolu Bölgesi’nde bulunan Sivas İli’ne bağlı olan Ulaş ilçesi, Doğu Anadolu Bölgesinin batı kesiminde, İç Anadolu bölgesinin doğu kısmında yer alır. Doğal bir Türkiye haritası üzerinde dikkatli bir inceleme yapıldığı takdirde, Ulaş ilçesinin doğu tarafı Hafik, Zara ilçeleri, güneyinde Kangal ilçesi, güney batısında Altınyayla ilçesi bulunmaktadır. arasında kalan kısımlar sanki bir doğal çizgi ile ayrılmış gibidir. Bu çizgi batıda Uzunyayla ve Tahtalı Dağlarına, doğuda Tecer dağlarının kıvrılarak doğuya doğru uzandığı yüksek platolar ile Tohma vadisini oluşturan havzanın kuzey kesimine kadar uzanan ve burada Uzunyayla ile bitişen yüksek platoyu diğerlerinden sanki özel olarak çizilmiş bir hat ile ayırır. İşte bu yüksek plato, İç Anadolu bölgesinin Karadenize doğru alçalarak serilen bir yüzüdür. Bu yüsek platoya (Altınyayla ve Şarkışla ilçesi topraklarına) düşen yağmur ve kar suları derelerde toplanarak Kızılırmak yoluyla Karadeniz’e Ulaşırlar. Bu platonun (Şarkışla ve Altınyayla ilçelerinin) doğusunda yer alan Tahtalı Dağları’nın batı kısmından Uzun yaylanın güneyi ve doğusundaki sular (Zamantı/Samantı), Ceyhan ve Seyhan ırmaklarının kaynaklarını oluşturarak Akdeniz’e Ulaşırlar. Altınyayla ilçesinin doğusunda ve güneyindeki Çayırova suyu ile Kuşkayası ve Deliktaş’ın güneyindeki sular Kangal balıklı Tohma Suyuna karışarak Fırat ırmağına ulaşır. Tecer dağlarının güney eteklerinden, Deliktaş yöresi, Çetinkaya, bölgesinden güneye ve doğuya doğru ayrılan sular çeşitli derelerde toplanarak Yılanlı çayı, ve Divriği Çaltı suyuyla birleşerek Mercan dağlarının yer aldığı bölgeden Karasu yoluyla Fırat Irmağı’na kavuşur. Kısacası Ulaş ilçesi, Doğu Anadolu ile İç Anadolu’yu birbirinden ayıran, bir başka deyimle Karadeniz ile Akdeniz havzalarına ait meyillerin birbirinden ayrıldığı yüksek platoda yer alır. Ulaş ilçesi, Tecer Dağı’nın kuzeyinde kurulmuş olup, genelde düz bir araziye sahiptir. İlçenin güney tarafı, Tecer sıradağlarının uzantısı halinde batıdan doğuya doğru uzanır. Bu sıradağlardan Altınyayla ilçesinden Ulaş sınırları içerisine giren ve burada kesintiye uğrayan Kurmaç Dağları bulunmaktadır. Kurmaç Dağları, Altınyayla’dan devam edip ilçe sınırları içerisine giren Karatonus Dağları’nın ilçedeki ismidir. Dik kulak adı verilen bu dağlar,bir bakıma Kangal ile sınırı oluşturur. İlçenin diğer önemli dağı Tecer Dağı’dır. Tecer Köyü önlerinde dik ve sarp şekilde birden yükselen Tecer Dağı’kuzeydoğuya doğru uzanır. İlçenin en önemli vadisi Tecer Vadisi’dir. Tecer Dağı’nın eteklerinden başlayıp, Sivas yakınlarındaki Taşlıdere’ye kadar devam eder. 20 km. uzunluğundaki bu düzlüğün genişliği iki-üç km. arasında değişir. Bugün bu bölgede devam eden Karacalar Barajı ve sulama sistemi sayesinde sulu tarıma geçilmekte ve 2009 yılında deneme sulamaları yapılmaktadır. Altınyayla İlçesinden Ulaş sınırları içerisine uzanan Karatonus ovası Meyilli bir iniş halinde Tecer Vadisine kadar uzanır. Bu düzlüğün Ulaş sınırları içerisindeki kısmı, Ulaş Devlet Üretme Çiftliğinin işletme alanı olarak kullanılmaktadır.
İdari Yapı
Ulaş, 1990 yılı 20 Mayıs tarihinde 20523 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan kararla ilçe statüsünü kazanmıştır. Ulaş, ilçe statüsüne kavuştuktan sonra idari birimler kurulmaya başlanmıştır. Ulaş Kaymakamlığı ilk olarak Belediye Başkanlığının şimdiki hizmet binasında çalışmalarına başlamıştır. Özel İdare ait iş merkezi şu an için ilçemizde Hükümet Konağı olarak kullanılmakta olup, bu binada Kaymakamlık, Malmüdürlüğü, Nüfus Müdürlüğü, Tapu Sicil Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü, Gençlik ve Spor Müdürlüğü ve Özel İdare Müdürlüğü, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı, Köylere Hizmet Götürme Birliği hizmet vermektedir.
Ulaş İlçe Emniyet Amirliği İçişleri Bakanlığının 20.02.2001 ve Valilik Makamının 02.10.2001 tarihli onayı ile fiilen 05.11.2001 tarihinde Özel İdareye ait binada faaliyete başlamıştır. Ulaş İlçe Jandarma Komutanlığı kendi binasında hizmet vermektedir.
Ulaş PTT Merkez Müdürlüğünün binası kurumun kendisine ait olup 60 kanallı fiberoptik cihazla hizmet vermeye devam etmektedir.
TEDAŞ İşletme Şefliğinde kendi binasında hizmet vermekte olup tüm yerleşim birimlerinin elektrik işlemleri tamamlanmıştır.
Ulaş İlçe Merkez sağlık Ocağı 1975 yılında köy tipi sağlık ocağı olarak yapılmıştır. Ulaş İlçe Sağlık Grup Başkanlığı 1990 yılında tesis edilmiştir. Şu an Ulaş Hastahanesi’ nde görevine devam eden İlçe Sağlık Grup Başkanlığı’ na bağlı olarak Baharözü Sağlık Ocağı, Yenikarahisar Sağlık Ocağı ve köylerde dört adet sağlık evi bulunmaktadır.
Ulaş İlçe Tarım İşletme Müdürlüğü Sivas-Malatya karayolu ve demiryolu güzergahında , il merkezine 37 km. mesafede kurulmuştur. İşletme 1944 yılında Zirai Kombinalar adı altında faaliyete başlamış 01.03.1950 tarihinde 5433 sayılı Kanunla Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü bünyesinde, 01.01.1984 tarihinden itibaren 233 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile inekhaneler-haralar ile birleştirilerek Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne bağlanmış olup halen görevini sürdürmektedir.
Ulaş Adliyesi Belediye Hizmet binasında görevini sürdürmektedir. İlçe Tarım Müdürlüğü, İlçe Müftülüğü ve Telekom Şefliği ise kendilerine ait hizmet binalarında hizmet sunmaktadırlar. İlçede ayrıca T.C. Ziraat Bankası Belediye’ye ait binada, Tarım Kredi Kooperatifi ise kendi binasında hizmet vermektedir.
Ekonomik Yapı
Ulaş ilçesi halkının geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Ticaret ve sanayi gelişememiş ve tarım ve hayvancılıkta da yeterli düzeye henüz Ulaşılamamıştır. Bu nedenle ilçe halkı büyük bir kısmı büyük kentlere göç etmişlerdir. Günümüzde de göç olayı halen devam etmektedir.
Ulaş ilçesinde, ticari hayatı bölge ölçeğine göre canlıdır. İlçe de pazar haftada bir gün, Pazar günü kurulmaktadır. İlçedeki hayvan pazarı bölge ticaretinde önemli yeri vardır. İlçede buğday, arpa gibi tarım ürünleri ile canlı hayvan ve hayvandan üretilen gıdalar satılmaktadır. Hayvancılık konusunda; boğa, inek, düve küçükbaş hayvanlardan Akkaraman koyunu ve toklu yetiştirilmektedir. Hayvan ürünlerinden süt, yumurta, civciv, yapağı, deri ve et istihsali yapılmaktadır. Bunun yanı sıra Kayseri-Sivas-Malatya karayolunun Ulaş ilçesi’nde geçmesi ilçe ekonomisini ticari yönden olumlu etkilemektedir.
İlçede bir adet banka (Ziraat Bankası) şubesi bulunmaktadır. İlçemiz ve köylerinde ağaçlandırma çalışmalarına hız verilmektedir. Önceki yıllara göre kavak ve selvi yetiştirilmesinde düşük karlı olmaları nedeniyle azalma olmuştur. Alabalık üretimi giderek kapasite arttırmaktadır. Arıcılık üretiminde gerekli projeler sağlıklı yapıldığı takdirde ilçe ekonomisine çok büyük katkıları olacaktır.
İklim ve Bitki Örtüsü
Doğu Anadolu ile İç Anadolu Bölgeleri arasında, İç Anadolu’nun doğu kesiminde yer alan Ulaş ilçesinin, iklimi karasaldır. Yazları sıcak ve serin, kış ayları soğuk ve karyağışlıdır. Denizden yüksekliği (rakım)1320 metredir. İlçenin en büyük dağı Tecer’ in en yüksek tepesi 3010 metredir. Yılın en sıcak ayları Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Bu aylarda sıcaklık ortalaması genellikle, +29-+30 derece arasındadır. En soğuk aylar ise, Aralık ve Ocak aylarıdır. Şiddetli kuru soğuk ve lodos rüzgarının etkili olduğu bu aylarda özellikle bazı günlerde ısı derecesi, -12-15 olmaktadır. Bu mevsimde, gece ısı derecesi sıfırın altında 30-35 dereceye kadar düşebilmektedir. Şiddetli geçen kış mevsiminden sonra Şubatın sonuna doğru çıkması muhtemel vakit yelini, diğer adıyla “kabayel” beklenir. Kabayel, güneydoğudan eser. Karları hızla eritir. Soğukların şiddeti azalır. İnsanı üşüten kabayel için halk arasında “kara değer köz gibi, insana değer buz gibi” denilir. Halk arasında Mart dokuzu, abrıl beşi, berdül aceze gibi yılın belli soğuklarını belirtmek için bir takım iklimsel tarihler meydana getirmişlerdir.
Ulaş ilçesi, coğrafi konumu itibariyle Yukarı Kızılırmak havzasında yer alır. Yukarı Kızılırmak bölümünün arazisinde bol miktarda alçı taşı (Jips) bulunur. Alçı taşı kolay çözünür. Toprak içinde Jips miktarının fazla olması, toprağın verimliliğini azaltmaktadır. Geniş otlakların bulunması nedeniyle hayvancılık gelişmiştir. Fakat tarım yapılacak arazi oldukça azdır. Bölgenin engebeli olması Kızılırmak ve kollarını oluşturan akarsuların derin bir şekilde parçalaması, dağların geniş yer kaplaması nedeniyle tarım alanları azdır. Bu nedenle ormanların yıllar içerisinde yok edilmesiyle birlikte erozyon oldukça fazla boyutlara Ulaşmış durumdadır. Otlakların bol olması nedeniyle hayvancılık gelişmiştir. Tarım ürünleri olarak tahıl, şeker pancarı, sebze ve meyve çeşitleri yetiştirilmektedir.
İlçemiz, İç Anadolu bölgesi bitki topluluğunun karakteristik özelliklerini taşımaktadır. İlçenin yüksek yerlerinde meşe ağacı topluluklarına rastlanmaktadır. İlçenin genel Coğrafi alanında ise step formasyonu hakim durumdadır. Köylerde, sınırlı sayıda kavak ve söğüt ağaçları bulunmaktadır. İlçemizde, son yıllarda ağaçlandırma çalışmalarına hız verilmiştir. Zaten yarıdan fazlası soğuk bozkırlardan oluşan Ulaş havzasının pek az bir kısmı da orta ve sıcak bozkırlardır. Bunların ise büyük bir bölümü otlaklar ve çayırlıklardır. Bilhassa çayırlar ve mer’alar yayla kısımlarında her ne kadar Doğu Anadolu’daki yüksek boylu otlar seviyesinde olmasa da ona yakın bir seviyededir. Bu durum ilçeye bağlı yayla köylerinin özellikle hayvancılıkla uğraşmalarına büyük imkanlar sağlamaktadır.
İlçemizde yetişen meyve ve sebze türlerinin haricinde ve kırsal bölgelerde kendiliğinden yetişen kırsal bitki türleri de bulunmaktadır. Bu bitkiler Ulaş ilçesinin hemen hemen her yöresinde bitmiş olduğu gibi özellikle de Tecer ve havalisinde ilçemizde kırsal kesimde yetişen kırsal bitkiler oldukça çok miktardadır. Bunlar: Böğürtlen, Kenger, Kuzukulağı, Kuşburnu (Civil), Karamuk, Yarpuz-Narpuz, Göbelek (Mantar), Ebelik, Yemlik, Madımak.
El Sanatları
Anadolu’nun her neresinden olursa olsun dokunan tüm halı, kilim, vb. gibi tüm el sanatlarının üzerlerinde desen veya süslemeler olarak kullanılmış birçok “im” ve birçok “yanış” bulunmaktadır. Bu imler halı, kilim, seccade, yastık, yaygı gibi el sanatlarının üzerinde bol miktarda bulunmaktadır. “imler” ve “yanışlar” yüzlerce, binlerce yıllar öncesinden günümüze kadar ulaşmışlardır. Bir toplumun kültürel yönünü ve yaşamsal konulardaki karakteristik özellikleri hakkında bilgiler vermektedirler. Türk el sanatları incelendiğinde çok açık ve net bir şekilde Anadolu kilim, halı, seccade, yolluk gibi el sanatlarında Orta Asya’dan günümüze kadar tüm Türk tarihine aynı paralellikte Türk Milletinin yaşamı ve karakteri hakkında çok önemli bilgiler vermektedir.
Bu nedenle Ulaş ilçesi el sanatlarındaki tüm özellikler, Sivas yöresi halı-kilim ve diğer el sanatları grubuna girmektedir. Ulaş ve yöresindeki el sanatları, Malatya, Sivas, Elazığ, Kars, Ağrı, Tunceli ve Erzincan bölgesi el sanatlarından büyük ölçüde etkilenmiştir. Özellikle Elbey yöresi özelliklerini taşımaktadır.
Anadolu halı ve kilim dokumacılığında kullanılan her desen ve motifin kendine göre bir anlamı vermiş olduğu bir mesajı vardır. Halı ve kilimlerde kullanılan renklerin belirli anlamları bulunmaktadır. Örneğin; daire sonsuzluğun simgesi kabul edilmektedir. Nilüfer çiçeği mutluluk simgesidir. Yeşil renk: Muradı ve sevgide karışıklığı simgeler. Beyaz renk: Her zaman saflık ve kutsallığın simgesidir. Siyah renk: Hata ve yanlışlıkların simgesidir. Kırmızı renk: Hareketliliğin ve din sevgisinin sembolüdür. Sarı renk: Kötülük ve üzüntünün simgesidir. Sararıp solmayı simgeler. Mavi renk: Güç ve doğruluğu, umudun simge olarak kabul edilmiştir. El sanatlarında kullanılan motiflerden bir kısmı nesnel varlıkları sembolize ederken bir kısmı da soyut kavramları sembolize etmek için kullanılmışlardır. Soyut sembole örnek ise, ölümsüzlüğü ifade eden Sivas’ ın önemli değeri “Hayat Ağacı” motifidir.
Yöremizde el sanatları toprağa bağlı gerisinde ikinci bir uğraş şeklindedir. Köyümüz insanın uğraştığı el sanatları halı dokumacılığı, kilim, yastık, heybe gibi ürünlerdir. Bu el sanatları işçiliği, özellikle iş mevsiminin dışında ve kış aylarında yapılır. Çünkü kış dönemi insan gücüne en az gereksinim duyulan mevsimdir.
Dokumacılık, Yöremizde yapılan tezgahlarda yapılmaktadır. Bu tezgahlara, ıstar ve culfalık adı verilmektedir. Istar ve culfalık ağaçtan basit bir şekilde yapılmıştır. Yün kilimler, ipten kağnı çuvalları, halı yastık, çalma yastık ve çalma heybe ıstarda dokunur. Kilimler ıstarda 60-70 cm eninde 3-4 m boyunda parçalar halinde ve desenli olarak dokunur.
Anadolu’nun yöresel farklılıkları çeşitli renklerle çeşitli ipliklerle örülmüş olan çoraplara da yansımıştır. Çorap örme işi genellikle köylerde ve şehirde ziraat veya tarımın bağ ve bahçe işlerinin yapılmadığı zamanlarda özellikle de kış aylarında örülmektedir.
Anadolu’da örülmekte olan çorapların içinde Sivas çorapları, Sivas içinde de ilçelerinde dokunan çorapların apayrı bir yeri ve özellikleri vardır. Ulaş ilçesinde de Sivas’ın diğer ilçelerinde olduğu gibi, çoraplar renkli ve desenli, kısa ve uzun olmak üzere iki türden yapılmaktadır. Eskiden yöremizde dokunan çoraplar, sadece ayağa giyilen bir eşya değil, aynı zamanda motif ve renkleri ve desenleriyle, giyenlerin cinsini (erkek mi yoksa kadın mı olduğunu), ören ailenin veya kişinin ailesini mensup olduğu oymağı, ören kişinin bekar ya da evli mi olduğunu belirtecek özelliklerde örülmekteydi. Günümüzde Ulaş ve havalisinde dokunan çoraplar, genelde düz ve tek renkli olarak erkekler için, değişik renkte olanlar da kadınlar için örülmektedirler. Örülen bu çorapların üzerine, halı ve kilimlerde olduğu gibi birçok desen ve motifler işlenmektedir. Bu desen ve motifler ise genelde Ulaş ilçesinin iklimsel özelliklerini, karakterize edecek şekilde betimlenerek çoraplara şekil ve nakış olarak işlenmiştir. Bitkiler, hayvanlar, çeşitli eşyalar ve semboller konulmaktadır. Yöremizde çeyiz için hediyelik çoraplara “töre” adı verilirdi.
Dantela ve oya yapımı en çok el emeği ve göz nuru isteyen el sanatlarından birisidir. Bu el sanatları türü de Türk kadının maharetini gösterdiği ve yaratıcılığını ve üstün becerisini tekniğiyle birleştirip aşk ve heyecanını, duygu ve düşüncelerini, özlem ve hasretlerini iplik iplik iğne iğne ve nakış nakış işlemiş olduğu endişe ve sevinçlerini yansıtan bir endüstri koludur.
Köylerde, özellikle yaşlı insanlar ve gelenekleri sürdürmeden yana olanlar, hala eski giyim kuşamda ısrar edilir. Özellikle kadınlar, üç peşli olarak adlandırılan, topuklara kadar inen üç yırtmeçlı elbise giyerler, belleriğne püsküllü şal kuşak bağlarlar. Üç peşlinin eteklerini toplayarak kuşağın arasına sokarlar. önlerine peştamal bağlarlar. Başlarına fes takarlar ve fesin üzerine gümüş paralarla süslü tac takarlar. Elbiseler genellikle divitinden yapılmıştır. Bununla birlikte özel günler için diktirilen üç peşli, ipekliden olur. Renkleri koyu kırmızı, mavi ve yeşil olur. Bununla birlikte günlük işleri yaparken giyilen şalvar, beli lastikli, topuklara kadar inip geniş bir giysidir.
İş yaparken elbiseler şalvarın içine konur. Şalvarlar satenden dikilmiştir. Yine canlı, göz alıcı, renklerle bezeli kumaşlardan dikilmiş, belden büzgülü fistanlar giyilir. Fistanlar uzundur. Topuklara kadar inilebilir. Fistanın üzerine kollu, kolsuz, ince ve kalın hırka, kazak, yelek giyilir. Yaşlı kadınlar başlarını koyu renk yazma, genç kızlar ve gelinler ise beyaz tülbentle örterler. Bu tülbentlerin kenarları oya, boncuk veya pullarla süslüdür veya kenarı püsküllüdür. Gelinler, mutlaka ağızlarını tülbentleriyle kapatırlar. Böylece evin gelini evdeki diğer genç kızlardan ayırd edilir. Kadınlar ayaklarına iseelde örülen patik giyerler. Ayakkabı olarak;kundura, naylon ayakkabı, ökçesiz lastik ayakkabı giyerler.
Erkekler ise ceket, pantolon giyer, başlarına şapka örterler. Bazı yaşlılar ev tezgahlarında dokunan kumaştan yapılan şalvar giyerler. En içte ise adına “köynek” denilen beyaz patiskadan yapılmış bir giysi vardır. Köynek altkı üstlüdür. Köynek üstüne gömlek ve onun üzerine yelek giyilir. yelekler çoğunluk önden cepli, koyu renklidir. Ön üste ise cebi bulunur. Gümüş köstekli saat bu cebe konur. Ayağa ise kara lastik veya çarık giyilir. Çarık sırımlarla ayağa bağlanır. Özellikle yaz günlerinde giyilen çarık ayağı sıkmasın diye akşam eve gelindiğinde suda ıslatılır.
Bayramlarda, düğünlerde, kente giderken kadınlar ve erkekler gerilik elbiseleini giyerler. Bu elbiseler böyle günlerde giyilir. Sonra çıkarılıp kaldırılır. Çorap olarak erkekler elde örülmüş, yünden yapılmış düz, beyaz nakışlı çorap giyilmişse pantolon paçaları çorabın içine sokulur.
Maden
Ulaş ilçesi, yer altı zenginlikleri bakımından Sivas’a bağlı diğer bir çok ilçeye göre zengindir. Özellikle krom madeni yönünden oldukça zengindir. Krom çok sert oluşu, erime noktasının 1857 °C oluşu nedeniyle, metallere sertlik sağlamakta ve özellikle zırhlı araç yapımında kullanılır. Toz formdaki krom deri tabaklamada uzun yıllardır kullanılmaktadır. Deriye uzun süre dayanabilme kullanılabilirlik özelliği kazandırır.
Ulaş ilçesinde bol miktarda alçı taşı ve kireç rezervleri bulunmaktadır. Ulaş ilçesi sınırları dahilinde 4 adet taş ocağı faaliyet göstermektedir. Ulaş ilçesinde Barit madeni 1972 yılında bulunmuştur.
Çıkan madenin ismi, sitronsyumdur. Sitronsyum madeni renkli televizyon sanayiinde kullanılmak üzere ramamı yurt dışına gönderilmektedir.
Tarım
Ulaş ilçesinde geniş tarım alanlarını oluşması Karatonus ovası ve Tecer Vadisinin ilçenin geniş bir alanının kaplaması nedeniyle genişlemektedir. Tarım ürünlerinden buğday, arpa, çavdar ve yulaf üretilmektedir. Köylerde sert iklimsel özellikler ve kuraklık nedeniyle yeterli üretim yapılamamaktır. Meyve ve sebze üretimi ilçe genelinde çok azdır. Ancak patates ve şeker pancarı son dönemde artmaya başlamıştır.
Ulaş Tarım İlçesi Müdürlüğünce 51.000 dekar alanda buğday, yonca, çayır, goranga mahsulleri üretilmektedir. Bir dönümde alınan ürün miktarı ise, ortalama olarak 210-240 kg. arasındadır.
İlçemizde tarım kredi Kooperatifi bulunmaktadır. Bu kooperatif, üreticilerin gübre ve tarımsal faaliyetleriyle ilgili kredi, ekipman ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasında üreticilere yardımcı olmaktadır. Özellikle son yıllarda üreticilerimiz tarımda modern tekniklerin kullanılmasıyla birlikte istihsal artmaya başlamıştır.
Ulaş ilçesi ekonomisinin temeli tarıma dayanır. Fakat bu tarım bilinçli ve tarım organizeli bir şekilde yapılamamaktadır. Son yıllarda artan toprak su tahlilleri, modern makinalı ve sulu tarıma geçiş bu potansiyeli arttırmaktadır. Bu hedeflemeleri heyecanlandıran gelişmelerden biri de ilçe merkez ve köylerine artan örtü altı yetiştiriciliğidir. Özellikle Hacımirza, Karaşar ve Boğazdere köylerimizde gerçekleştirilen çalışmalar meyvelerini vermektedir. Bu noktada karşımıza çıkan ayrı bir ürün ise çilektir. Bölge koşullarında yetiştirilen ve organik sertifikalarıyla oluşturulan çilek üretimi ulusal pazara son dönemde çıkması ile Pazar gücüne sahiptir. Yine etüd çalışmalarına devam edilen bir diğer ürün ise gül konusunda gelişmelerde sevindiricidir. 2010 yılında ekime hazırlanan 10 dönümlük deneme ekiminden alınacak olumlu sonuçlar sonrasında Isparta Gülü olarak adlandırılan gül cinsi bölgede farklı bir ekonomik enstrüman olarak ortaya çıkacaktır. Yine yapılan bilimsel çalışmaların sonuncunda bölgede ekimi planlanan kekik yine büyük bir ekonomik artı sağlayacaktır. Bölgede özellikle Boğazdere Köyü’ nde devam edin ladin yetiştiriciliği de gelecek için umut veren farklı bir ürün türü olarak dikkat çekmektedir.
İlçemiz için son yıllarda büyük bir ekim alanı oluşan yem bitkilerindeki pazar sorununu aşmak için gelişen organil üretime geçiş meyvelerini vermeye başlamıştır. Bu noktada gelişen refleks hububat ekiminde de organik tarımı arttırmaktadır.
Ulaş tarımı için kuşkusuz en büyük gelişme ise DSİ’ nin İlimizdeki en büyük projelerinden biri olan Karacalar Barajı sulama havzasındaki alanlarda gerçekleşecek sulu tarım hamlesi olacaktır. 2010 da tamamlanması beklenen toprak toplulaştırması sonrasında üretim tip ve ölçeklerinde beklenen sıçrama ilçenin sosyal ve ekonomik hayatını derinden etkileyecektir.
